विकसित व्हायब्रंट व्हिलेजेस कार्यक्रम हा भारताच्या दुर्गम सीमावर्ती प्रदेशांना पुनरुज्जीवित करण्याच्या उद्देशाने एक संयुक्त उपक्रम आहे. युवा व्यवहार आणि क्रीडा मंत्रालयाच्या नेतृत्वाखाली, गृह मंत्रालयाच्या समन्वयाने, स्थानिक प्रशासन संस्था आणि इंडो-तिबेटीयन बॉर्डर पोलिस (ITBP) यांच्या सहकार्याने हा कार्यक्रम राबविला जाईल. हा कार्यक्रम १५ ते ३० मे २०२५ पर्यंत लेह-लडाख, हिमाचल प्रदेश आणि उत्तराखंडवर लक्ष केंद्रित करेल. हा उपक्रम देशभरातील ५०० माय भारत स्वयंसेवकांना सहभागी करून तरुणांना सक्षम करेल, जे १०० निवडक गावांमधील समुदायांशी थेट काम करतील. 

हे स्वयंसेवक शैक्षणिक समर्थन आणि पायाभूत सुविधांच्या वाढीपासून ते आरोग्यसेवा आणि सांस्कृतिक संवर्धनापर्यंत विविध उपक्रमांद्वारे तळागाळातील सहभाग आणि समुदाय विकासाला चालना देतील. स्थानिक रहिवाशांना सहभागी करून आणि युवा नेतृत्वाच्या ताकदीचा वापर करून, या सीमावर्ती भागात दीर्घकालीन, सकारात्मक परिवर्तन घडवून आणण्याचे या कार्यक्रमाचे उद्दिष्ट आहे. विकसित व्हायब्रंट व्हिलेजेस प्रोग्रामसाठी नोंदणी अधिकृतपणे २३ एप्रिल २०२५ रोजी माय भारत पोर्टलद्वारे सुरू झाली. भारतातील स्वयंसेवकांना या परिवर्तनकारी संधीसाठी अर्ज करण्यास प्रोत्साहित केले जाते.

केंद्रशासित प्रदेशांमधून १० आणि प्रत्येक सहभागी राज्यातून १५ स्वयंसेवकांची निवड केली जाईल. एकूण ५०० स्वयंसेवकांची निवड या कार्यक्रमाचा कणा म्हणून केली जाईल, जे गावांमध्ये उपक्रमांचे नेतृत्व आणि समन्वय करतील. या कार्यक्रमाचा एक भाग म्हणून, तल्लीन शिक्षण प्रवास, सांस्कृतिक देवाणघेवाण कार्यक्रम आणि तळागाळातील विकास प्रकल्प राबवले जात आहेत, ज्यामुळे तरुणांना भारताच्या सीमावर्ती प्रदेशांच्या अद्वितीय सामाजिक-सांस्कृतिक आणि धोरणात्मक रचनेशी थेट संवाद साधता येईल. हा कार्यक्रम ७ दिवसांत सुरू होईल, प्रत्येक दिवस सामुदायिक विकासाच्या एका विशिष्ट क्षेत्रासाठी समर्पित असेल. उपक्रमांमध्ये हे समाविष्ट असेल, परंतु इतकेच मर्यादित नाही:

१. सामुदायिक सहभाग

२. युवा नेतृत्व विकास

३. सांस्कृतिक प्रोत्साहन

४. आरोग्यसेवा जागरूकता आणि समर्थन

५. कौशल्य-निर्मिती आणि शिक्षण

६. पर्यावरण संरक्षण सर्वोत्तम पद्धती

७. करिअर समुपदेशन सत्रे

८. खेळ, योग, ध्यान इत्यादी तंदुरुस्ती उपक्रम

९. माय ड्रीम इंडियावर ओपन माइक, निबंध, फायरसाइड चॅट इ.

ज्ञान हस्तांतरण आणि राष्ट्रीय जाणीव

या कार्यक्रमाद्वारे, तरुण नागरिकांना सीमावर्ती समुदायांचा वारसा, लवचिकता आणि क्षमता एक्सप्लोर करण्याची आणि त्यांचे दस्तऐवजीकरण करण्याची संधी मिळेल. हे अनुभव, जेव्हा डिजिटल प्लॅटफॉर्म, सामुदायिक चर्चा आणि संस्थात्मक सादरीकरणांद्वारे सामायिक केले जातात, तेव्हा भारताच्या सीमावर्ती रहिवाशांचे आवाज व्यापक राष्ट्रीय आणि जागतिक प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचतील याची खात्री होईल.

हा उपक्रम तरुणांना केवळ साक्षीदार होण्यासाठीच नाही तर या क्षेत्रांच्या विकासात सक्रियपणे योगदान देण्यास प्रोत्साहित करतो - मग ते शिक्षण, उद्योजकता, शाश्वत शेती किंवा स्थानिक प्रशासनातील नाविन्यपूर्ण प्रकल्पांद्वारे असो. हा संवाद परस्पर आदर, सखोल राष्ट्रीय एकता आणि सीमावर्ती गावांचा वेगळ्या चौक्यांऐवजी 'सांस्कृतिक दिवे' म्हणून उदय जोपासतो.

विसरलेल्या गावांपासून ते साजरे केलेल्या गावांपर्यंत: सीमावर्ती गावांना एक नवीन ओळख देणे

या कार्यक्रमाचा उद्देश सीमावर्ती गावे "नकाशावर शेवटची" आहेत ही दीर्घकाळापासून चालत आलेली रूढी मोडून काढणे आहे. त्याऐवजी, २०४७ पर्यंत विकसित भारताच्या प्रवासात त्यांना 'पहिली गावे' म्हणून साजरे केले जाते. तरुणांच्या सततच्या सहभागाद्वारे, या गावांना त्यांची भाषा, कला, संगीत, वास्तुकला आणि कथा प्रदर्शित करण्यासाठी एक व्यासपीठ दिले जाईल - भू-राजकीय बफरपासून वारसा, नवोन्मेष आणि राष्ट्रीय अभिमानाच्या केंद्रांपर्यंत त्यांची ओळख पुन्हा परिभाषित करणे. विकसित व्हायब्रंट गावे कार्यक्रम हा केवळ सरकारी प्रयत्न नाही - देशाच्या प्रत्येक कानाकोपऱ्यात विकास, ओळख आणि प्रतिष्ठा पोहोचावी याची खात्री करण्यासाठी हे एक पिढीजात ध्येय आहे, ज्यामध्ये तरुण नेतृत्व करतील.

या उपक्रमाची सुरुवात करण्यासाठी, मंत्रालय दिल्लीमध्ये एक अभिमुखता कार्यक्रम आयोजित करेल, जिथे सर्व निवडलेल्या स्वयंसेवकांना सघन ब्रीफिंग आणि प्रशिक्षण सत्रातून जावे लागेल. या अभिमुखतेमुळे स्वयंसेवक कार्यक्रमाची उद्दिष्टे पूर्ण करण्यासाठी तयार आहेत आणि स्थानिक समुदायांशी प्रभावीपणे संवाद साधण्यासाठी आवश्यक ज्ञानाने सुसज्ज आहेत याची खात्री होईल. या मार्गदर्शन कार्यक्रमामुळे स्वयंसेवकांना नेतृत्व कौशल्ये विकसित करण्याची, ग्रामीण समुदायाच्या गरजांबद्दल सखोल माहिती मिळविण्याची आणि स्थानिक प्रशासन प्रणालींशी त्यांचे प्रयत्न कसे समन्वयित करायचे हे शिकण्याची एक अनोखी संधी मिळेल.

या रचनेचा उद्देश स्वयंसेवकांना एक व्यापक शिक्षण अनुभव प्रदान करणे आहे, ज्यामुळे ते केवळ गाव परिवर्तनात योगदान देत नाहीत तर संपूर्ण कार्यक्रमात वैयक्तिक आणि व्यावसायिकदृष्ट्या देखील वाढतील. हा उपक्रम भारताच्या सीमावर्ती भागात सकारात्मक बदलासाठी उत्प्रेरक म्हणून काम करेल, तरुणांना राष्ट्र उभारणीत सक्रिय सहभागी होण्यासाठी सक्षम करेल. स्थानिक समुदायांशी थेट संवाद साधण्यासाठी तरुणांना व्यासपीठ प्रदान करून, हा कार्यक्रम राष्ट्रीय एकात्मता, सांस्कृतिक अभिमान आणि धोरणात्मक विकासाची भावना वाढवण्याचा प्रयत्न करतो.