मुंबई : जागतिक दिव्यांग (अपंगत्व) दिन दरवर्षी 3 डिसेंबर रोजी जगभरात साजरा केला जातो. संयुक्त राष्ट्रसंघाने सन 1992 पासून हा दिन साजरा करण्यास सुरुवात केली. दिव्यांग व्यक्तींबाबत सामान्य जनतेत जनजागृती निर्माण व्हावी, त्यांना आयुष्य जगण्याचा बळ मिळावे या हेतूने हा दिन साजरा केला जातो. आज दिव्यांगांनी सर्वच क्षेत्रात आपले सामर्थ्य सिद्ध करीत यशाची शिखरे गाठली आहेत. आपणही दिव्यांगांना कमी न लेखता त्यांच्याशी आत्मियतेने वागत त्यांना साथ द्यावी हीच आजच्या दिनानिमित्ताने 'लोकल'तर्फे सदिच्छा.

आजच्या दिवशी विविध प्रकारच्या दिव्यांगतेच्या समस्यांबद्दल जागरूकता वाढवण्यासाठी आणि समाजाच्या विविध क्षेत्रांमध्ये दिव्यांग व्यक्तींचे योगदान आणि सामर्थ्य प्रदर्शित करण्यासाठी हा दिवस महत्त्वाचा ठरतो. दिव्यांग व्यक्तींना शारीरिक किंवा मानसिक अडचणी येत असतात, परंतु त्यांच्यात अपार क्षमता, गुण, आणि कार्यक्षमता देखील असतात. समाजाने या व्यक्तींना समान संधी आणि समर्थन देणे अत्यंत आवश्यक आहे.

2024 च्या या दिवसाचे विशेष महत्त्व आहे कारण, जगभरात दिव्यांग व्यक्तींना दिल्या जाणाऱ्या संधींमध्ये अद्वितीय सुधारणा होत आहेत. जागतिक स्तरावर दिव्यांग व्यक्तींसाठी शिक्षण, आरोग्य, रोजगार आणि न्याय व्यवस्थेतील सुविधा सुधारण्यासाठी अनेक योजना राबविल्या जात आहेत. अनेक देशांनी दिव्यांग व्यक्तींसाठी विशेष धोरणे आणि कायदे तयार केले आहेत. यामुळे त्यांना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात समाविष्ट होण्यास मदत मिळाली आहे

दिव्यांगांची जागतिक स्तरावरील स्थिती

संयुक्त राष्ट्राच्या अहवालानुसार दिव्यांग व्यक्तींसाठी विशेष धोरणे आखली जातात. यात समावेशी आणि शाश्वत सुविधा निर्माण करण्यावर भर दिला जातो. यासाठी निधी व्यवस्थापन, नोडल एजन्सींची नेमणूक, आणि ठोस उद्दिष्टे ठरवली जातात. संयुक्त राष्ट्राच्या माहितीनुसार, जगात एक अब्ज लोक दिव्यांग आहेत, यापैकी 80 टक्के लोक विकासशील देशांमध्ये राहतात. तसेच, 10 पैकी एक मूल दिव्यांग असते. 60 वर्षांवरील 46% व्यक्तींना दिव्यांगत्वाचा अनुभव येतो.

भारतामधील दिव्यांगांची स्थिती

2011 च्या जनगणनेनुसार, भारतात 2.68 कोटी दिव्यांग आहेत, जे एकूण लोकसंख्येच्या 2.21% आहेत. भारत सरकारने दिव्यांगांसाठी विशिष्ट ओळखपत्र (Unique Disability ID-UDID) तयार केले आहे. सामाजिक न्याय आणि अधिकारिता मंत्रालयाद्वारे RPWD कायदा 2016 अंतर्गत हे कार्ड जारी केले जाते. हे कार्ड दिव्यांग व्यक्तींच्या ओळखीचे एकमेव प्रूफ म्हणून काम करते. फसवणूक टाळणे आणि दस्तावेजांचे प्रमाण कमी करणे हा यामागील उद्देश आहे. दिव्यांगांसाठी अधिक समावेशक आणि सुलभ समाज निर्माण करणे ही काळाची गरज आहे, ज्यासाठी जागतिक आणि राष्ट्रीय पातळीवर प्रयत्न सुरू आहेत.

दिव्यांग व्यक्तींसाठी समाजात सकारात्मक बदल

2024 मध्ये “अंतरराष्ट्रीय दिव्यांग व्यक्ती दिन” एक महत्त्वपूर्ण संधी आहे. याद्वारे आपल्याला दिव्यांग व्यक्तींसाठी समाजात सकारात्मक बदल घडवून आणता येतील. या दिवशी आपल्याला समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला समान संधी देण्याचा संकल्प केला पाहिजे, जेणेकरून दिव्यांग व्यक्तींना एक समान आणि सशक्त जीवन मिळू शकेल.