पुणे – पुणे आणि पिंपरी-चिंचवडमध्ये ‘गिलियन बरे सिंड्रोम’ (Guillain-Barré Syndrome - GBS) या दुर्मीळ न्यूरोलॉजिकल आजाराच्या रुग्णसंख्येत वाढ होत आहे. महाराष्ट्र सार्वजनिक आरोग्य विभागाच्या अहवालानुसार, जानेवारी २०२५ पासून आतापर्यंत ७३ संशयित GBS रुग्ण आढळले आहेत. संशोधक आणि आरोग्य तज्ज्ञांच्या मते, या आजाराच्या वाढत्या घटनांमागे दूषित पाण्याचे सेवन हे एक मुख्य कारण असू शकते.

गिलियन बरे सिंड्रोम (GBS) म्हणजे काय?

गिलियन बरे सिंड्रोम (GBS) हा एक दुर्मीळ परंतु गंभीर आजार आहे, ज्यामध्ये शरीराची रोगप्रतिकार प्रणाली स्वतःच्या मज्जासंस्थेवर हल्ला करते. यामुळे शरीरातील मज्जातंतूंवर परिणाम होऊन हात-पाय सुन्न होणे, स्नायू अशक्त होणे, वेदना, तसेच काही गंभीर प्रकरणांमध्ये पक्षाघात (paralysis) होऊ शकतो. या आजारावर वेळेत उपचार केले नाहीत, तर रुग्णाला श्वसनासंबंधी अडचणी येऊ शकतात आणि दीर्घकालीन न्यूरोलॉजिकल परिणाम होऊ शकतात.

GBS आणि दूषित पाण्याचा संबंध कसा आहे?

GBS हा एक ऑटोइम्यून आजार असून, तो विशिष्ट प्रकारच्या जीवाणू संसर्गामुळे (bacterial infection) उद्भवतो. संशोधकांच्या मते, पुण्यातील काही भागांमध्ये पिण्याच्या पाण्यात कँपिलोबॅक्टर जेजुनी (Campylobacter jejuni) हा जीवाणू मोठ्या प्रमाणावर आढळून आला आहे. हा जीवाणू पचनसंस्थेवर परिणाम करतो आणि नंतर GBS ला चालना देणारी प्रतिकारशक्तीतील गडबड निर्माण करतो.

महत्वाचे वैज्ञानिक निष्कर्ष:

✔ महाराष्ट्र सार्वजनिक आरोग्य प्रयोगशाळेने पुणे आणि पिंपरी-चिंचवडमधील ८ जलस्रोत दूषित असल्याचे स्पष्ट केले आहे.

✔ E. coli आणि Campylobacter jejuni हे जीवाणू पाण्यात आढळले, जे GBS च्या रुग्णांमध्ये वारंवार सापडतात.

✔ या दूषित जलस्रोतांमधून थेट घरगुती पाणीपुरवठा होत असल्यामुळे नागरिकांच्या आरोग्यास गंभीर धोका निर्माण झाला आहे.

✔ संशोधनानुसार, Campylobacter jejuni हा जीवाणू GBS च्या ३०% ते ४०% रुग्णांमध्ये आधी दिसून येतो. याचा अर्थ, हा संसर्ग झाल्यानंतर काही आठवड्यांत प्रतिकारशक्तीतील बदलांमुळे GBS विकसित होऊ शकतो.

GBS होण्याच्या शक्यता असलेल्या कारणांमध्ये पुण्यातील दूषित पाणी का महत्त्वाचे आहे?

➡ Campylobacter jejuni हा जिवाणू मोठ्या प्रमाणावर दूषित पाण्यात आढळतो आणि त्याच्यामुळे अन्न-विषबाधा (food poisoning), अतिसार (diarrhea) आणि पचनसंस्थेचे विकार होतात.

➡ या जिवाणूचा संसर्ग झाल्यानंतर काही आठवड्यांत प्रतिकारशक्ती मज्जातंतूंवर हल्ला करते, ज्यामुळे GBS विकसित होतो.

➡ पुण्यातील काही भागांमध्ये नळाच्या पाण्यात आणि विहिरीच्या पाण्यात मोठ्या प्रमाणावर E. coli आणि Campylobacter jejuni आढळले आहेत, याचा थेट संबंध वाढत्या GBS रुग्णसंख्येशी जोडला जात आहे.

➡ मुळशी धरणाच्या परिसरात तसेच काही झोपडपट्टी भागांमध्ये मोठ्या प्रमाणात दूषित पाणीपुरवठा होत असल्याने त्या भागात GBS च्या घटनांमध्ये वाढ झाली आहे.

पुण्यातील प्रशासनाची भूमिका आणि उपाययोजना

✔ पुणे महापालिकेने काही जलस्रोतांचे नमुने तपासले असून, संभाव्य दूषित भागांमध्ये अतिरिक्त क्लोरीनेशन, जलशुद्धीकरण आणि पाणीपुरवठ्याचे पुनरावलोकन सुरू केले आहे.

✔ आरोग्य विभागाने GBS च्या सर्व रुग्णांची माहिती गोळा करून त्यांचा राहण्याचा परिसर आणि पाण्याचा स्रोत यांचा अभ्यास करण्यास सुरुवात केली आहे.

✔ नागरिकांना स्वच्छ आणि उकळून घेतलेले पाणी पिण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे.

✔ काही भागांमध्ये पाणीपुरवठा तात्पुरता थांबवून स्वच्छ पाणी टँकरद्वारे पुरवण्याची व्यवस्था केली जात आहे.

नागरिकांनी घ्यावयाची काळजी

➡ पाणी उकळून प्यावे आणि स्वच्छता राखावी.

➡ नळाचे पाणी किंवा विहिरीचे पाणी थेट पिऊ नये; फिल्टर केलेले किंवा उकळलेले पाणी वापरावे.

➡ पचनसंस्थेच्या विकारांची लक्षणे दिसल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.

➡ नगरपालिका व प्रशासनाने दिलेल्या आरोग्यविषयक सूचनांचे पालन करावे.

➡ स्वच्छता राखण्यासाठी सार्वजनिक ठिकाणी टाकाऊ पदार्थ टाळावेत आणि नाल्यांमध्ये कचरा टाकणे थांबवावे.

निष्कर्ष

पुण्यातील वाढत्या GBS रुग्णसंख्येमागे दूषित पाणी हे एक महत्त्वाचे कारण असल्याचे विविध वैज्ञानिक अभ्यासांमधून स्पष्ट होत आहे. Campylobacter jejuni आणि E. coli हे जीवाणू दूषित पाण्यात सापडले असून, यांचा थेट संबंध GBS च्या वाढत्या घटनांशी असल्याचे आरोग्य विभागाने नमूद केले आहे.

➡ प्रशासनाने जलशुद्धीकरण, क्लोरीनेशन आणि स्वच्छता मोहीम अधिक तीव्र करण्याची गरज आहे, तसेच नागरिकांनी स्वतःच्या आरोग्याची काळजी घेण्यासाठी शुद्ध पाण्याचा वापर करण्यावर भर द्यावा, असे आरोग्य तज्ज्ञांनी सुचवले आहे.

GBS टाळण्यासाठी नागरिकांनी पिण्याच्या पाण्याची गुणवत्ता तपासणे, उकळलेले किंवा फिल्टर केलेले पाणी पिणे, तसेच स्वच्छतेच्या नियमांचे काटेकोर पालन करणे गरजेचे आहे.