पुणे : होळी हा भारतीय सांस्कृतिक वारशाचा एक महत्त्वपूर्ण आणि आनंदोत्सव असलेला सण आहे. हिंदू धर्मानुसार होळी हा सण फाल्गुन महिन्याच्या पूर्णिमेला साजरा केला जातो. हा सण रंग, प्रेम, मित्रपण आणि परिष्कृततेचा उत्सव आहे. होळीला 'रंगांचा सण' म्हणून देखील ओळखले जाते. देशभरातील विविध भागांत वेगवेगळ्या पद्धतीने हा सण साजरा केला जातो, परंतु त्याचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे रंगांची उधळण आणि एकमेकांवर रंग फेकणे.

होळीचा ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्व

होळीचा धार्मिक इतिहास अत्यंत रोमांचक आहे. या सणाचा एक प्रसिद्ध किव्हा धार्मिक कूट म्हणजे 'हिरण्यकश्यप' आणि 'प्रह्लाद' यांच्याशी संबंधित आहे. हिरण्यकश्यप हा दुष्ट राजा होता ज्याने आपल्या सामर्थ्यावर गर्व केला होता आणि भगवान विष्णूच्या आराधनेला विरोध केला होता. त्याचे पुत्र प्रह्लाद मात्र भगवान विष्णूचे भक्त होते. हिरण्यकश्यपच्या पत्नी होलिका ने प्रह्लादला जाळण्यासाठी आग पेटवली, परंतु होलिका मृत्युमुखी पडली आणि प्रह्लाद वाचला. याच दिवशी होळी जाळून बुराईवर चांगुलपणाचा विजय साजरा केला जातो.

होळी सणाची प्रथा

होळीची तयारी दोन दिवस आधीच सुरू होते. पहिले दिवशी 'होळी कधना' किंवा 'होळी पूजन' केले जाते, ज्यात घराघरांमध्ये जळणारे होळीचे कुंड व त्यावर तुळशी, गवती चहा, गहू व इतर वनस्पतींचा समावेश असतो. हा कुंड बुराई, लोभ आणि अहंकाराच्या प्रतीक म्हणून जाळला जातो. दुसऱ्या दिवशी 'धूलिवंदन' किंवा 'रंगपंचमी' म्हणून रंगांची उधळण केली जाते. लोक एकमेकांवर गुलाल, पाणी रंग, आणि रंगीबेरंगी पदार्थ फेकून आनंद साजरा करतात.

रंगांचा आनंद

होळीच्या दिवशी रंगांचे महत्त्व खूप असते. विविध रंगांचा उपयोग व्यक्तिमत्वातील विविधतेला दाखवतो. लाल रंग प्रेमाचा, पिवळा रंग आनंदाचा, निळा रंग शांतीचा आणि हिरवा रंग आशेचा प्रतीक आहे. रंगांची उधळण आणि त्यात सहभागी होणे म्हणजे जीवनाच्या विविध रंगांच्या स्वागताचा एक उत्सव आहे. या दिवशी कोणताही भेदभाव, द्वेष किंवा वेगवेगळ्या जातीधर्माची भिंत नाही. सर्व लोक एकत्र येतात आणि एकमेकांना रंग देऊन आपले प्रेम आणि मित्रपण व्यक्त करतात.

होळीच्या खेळांची मजा

होळीला जसे रंग फेकणे आवश्यक आहे, तसेच या दिवशी 'गाळा' किंवा 'होळी खेळणे' देखील लोकांच्या मनातील एक महत्त्वाचा भाग असतो. लोक एकमेकांवर रंग फेकताना नाचतात, गाणी गातात, आणि मनमुराद आनंद घेतात. तसेच, होळीच्या दिवशी काही ठिकाणी 'ठंडी होळी' देखील खेळली जाते, जिथे पाण्याचे बंब आणि रंग मिसळले जातात. ह्यामुळे सणाचे आनंद द्विगुणित होतो.

आधुनिक काळातील होळी

सद्यस्थितीत होळीला एक व्यापारिक पैलूही मिळालेला आहे. मार्केटमध्ये रंग, पाणी फवारणी यंत्रे, पाण्याचे बंब आणि इतर होळीचे सामान सहज उपलब्ध होतात. यामुळे सणाची रंगीबेरंगीता आणि आनंद अधिक वाढला आहे. तथापि, सणाच्या पारंपरिक बाबी जपणं आणि पर्यावरणाची काळजी घेणं महत्त्वाचं आहे. पर्यावरणाच्या दृष्टीने जैविक रंगांचा वापर करणं, प्लास्टिक व पाणी वाचवण्याचे उपाय करणे हे महत्त्वाचे ठरते.

निष्कर्ष

होळी म्हणजे केवळ रंगांची उधळण नाही, तर त्यामध्ये सामाजिक एकता, आनंद आणि नवा आरंभ असतो. या सणाच्या माध्यमातून आपण सर्वांमध्ये प्रेम, आनंद आणि एकमेकांसोबत असण्याचा संदेश पसरवू शकतो. प्रत्येक रंगामध्ये एक नवीन गोष्ट, एक नवीन दृष्टीकोन आणि एक नवीन आशा असते. म्हणूनच होळी हा आनंदाचा सण आहे, जो संपूर्ण जगभरात विविध पद्धतीने साजरा केला जातो.