मुंबई : राज्यातील 246 नगरपरिषदा आणि 42 नगरपंचायतींच्या निकालातून पुन्हा एकदा स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये घराणेशाहीचा प्रभाव स्पष्ट झाला आहे. मराठी लेखक व शिक्षणतज्ज्ञ हेरंब कुलकर्णी यांनी या निकालांचे सखोल विश्लेषण मांडले असून, एकूण 70 उमेदवार घराणेशाहीशी संबंधित असल्याचे समोर आले आहे.
या घराणेशाहीच्या उमेदवारांपैकी तब्बल 67 टक्के उमेदवार महायुतीतील असून, त्यात सर्वाधिक 42 टक्के उमेदवार भाजपचे आहेत. त्यामुळे सध्याच्या घडीला भाजप हा घराणेशाही असलेला सर्वात मोठा पक्ष ठरल्याचे या अभ्यासातून स्पष्ट होते.
हेरंब कुलकर्णी यांनी सांगितले की,
“2019 पासून मी प्रत्येक निवडणुकीत घराणेशाहीच्या उमेदवारांचा अभ्यास करत आहे. 2024 लोकसभा निवडणुकीनंतर विधानसभा निवडणुकीत 288 पैकी 238 उमेदवार हे घराणेशाहीशी संबंधित होते, तर 61 मतदारसंघात एकापेक्षा अधिक घराणेशाहीचे उमेदवार होते.”
पूर्वी घराणेशाही म्हणजे काँग्रेस-राष्ट्रवादी असे समीकरण होते. मात्र, त्या पक्षांतील अनेक नेते भाजपमध्ये गेल्याने आज भाजपमध्ये घराणेशाहीचे प्रमाण सर्वाधिक असल्याचे कुलकर्णी यांनी नमूद केले.
घराणेशाही उमेदवारांचा पक्षनिहाय आढावा
एकूण घराणेशाही उमेदवार: 70
भाजप: 30
शिंदे शिवसेना: 14
राष्ट्रवादी (अजित पवार गट): 33
महायुती एकूण: 47 (67%)
महाविकास आघाडी (तीनही पक्ष मिळून): 12 (17%)
विजयी घराणेशाही उमेदवारांमध्ये
नंदुरबार, बुलढाणा, खामगाव, यवतमाळ, पंढरपूर, जामनेर, चाळीसगाव, संगमनेर, अक्कलकोट, कागल, आष्टा आदी नगरपालिकांचा समावेश असून, अनेक ठिकाणी आमदार, मंत्री, माजी आमदार व नगराध्यक्षांचे नातेवाईक विजयी झाले आहेत.
पराभूत घराणेशाही उमेदवारांमध्ये
रत्नागिरी, गडहिंग्लज, भुसावळ, बार्शी, करमाळा, अकोट, बुलढाणा, वाशिम, भंडारा, बदलापूर आदी ठिकाणच्या उमेदवारांचा समावेश आहे.
एकूण घराणेशाही उमेदवार- 70
त्यातील भाजपा- 30
शिंदेंसेना- 14
अजितदादा- 33
महायुती एकूण- 47 (67 टक्के)
महाविकास आघाडी तिघे मिळून- 12 (एकूण 17 टक्के)
घराणेशाहीचे विजयी उमेदवार
नंदुरबार _ रत्ना रघुवंशी(शिंदे सेना) आमदार रघुवंशी यांच्या पत्नी
दोंडाईचा _ नयनकुंवर रावल(भाजप) मंत्री रावल यांची आई
शिरपूर_ चिंतन पटेल(भाजप) माजी मंत्री अमरीश पटेल यांचा मुलगा व भाऊ
बुलढाणा _ पूजा गायकवाड( शिंदेसेना) आमदार संजय गायकवाड यांची पत्नी
खामगाव _ अपर्णा फुंडकर(भाजप) मंत्री आकाश फुंडकर यांची भावजयी
यवतमाळ _ प्रियदर्शिनी उईके (भाजप) मंत्री अशोक उईके यांची मुलगी
पुसद _ मोहिनी नाईक (राष्ट्रवादी अजित पवार) मंत्री इंद्रनील नाईक यांच्या पत्नी
चंद्रपूर _ अरुण धोटे(काँग्रेस) माजी आमदार सुभाष धोटे यांचे बंधू
धामणगाव रेल्वे अर्चना रोठे ( भाजप)_ आमदार प्रताप अडसर यांच्या भगिनी
चिखलदरा _ अल्हाद कलोती(भाजप) मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांचे मामेभाऊ
साकोली देवश्री कापगते (भाजप) माजी आमदार हेमकृष्ण कापगते यांची सून
दुधनी _प्रथमेश म्हेत्रे (शिंदे सेना )माजी मंत्री सिद्धराम म्हेत्रे यांचे पुतणे
पंढरपूर _ प्रणिती भालके (स्थानिक आघाडी) आमदार भगीरथ भालके यांची पत्नी
अनगर _ प्राजक्ता पाटील (भाजप ) माजी आमदार राजन पाटील यांची सून
अक्कलकोट _मिलन कल्याणशेट्टी(भाजप) आमदार सचिन कल्याणशेट्टी यांचा भाऊ
जामनेर _ साधना महाजन(भाजप) मंत्री गिरीश महाजन यांची पत्नी
चाळीसगाव _ प्रतिभा चव्हाण (भाजप) आमदार मंगेश चव्हाण यांची पत्नी
पाचोरा_ सुनिता पाटील (शिंदेसेना) आमदार किशोर पाटील यांची पत्नी
मुक्ताईनगर _संजना पाटील( ठाकरे सेना) आमदार चंद्रकांत पाटील यांची मुलगी
समीर सत्तार (शिंदे सेना ) अब्दुल सत्तार यांचा मुलगा
संगमनेर मैथिली तांबे (आघाडी) येथे आमदार सत्यजित तांबे यांची पत्नी
मुरगूड सुहासिनी परदेशी (शिंदे सेना) येथे माजी नगराध्यक्ष प्रवीणसिंह पाटील यांची पत्नी
जयसिंगपूर येथे संजय पाटील (आघाडी) आमदार राजेंद्र पाटील यड्रवकर यांचा भाऊ
आष्टा येथे विशाल शिंदे(राष्ट्रवादी शरद पवार) माजी आमदार विलासराव शिंदे यांचा मुलगा
कागल सेहरनिदा मुश्रीफ( अजित पवार राष्ट्रवादी) मंत्री हसन मुश्रीफ यांची सून
कुरुंदवाड मनिषा डांगे(आघाडी) माजी नगराध्यक्ष कुटुंबातील
देवळाली सत्यजित कदम (भाजप) चंद्रशेखर कदम यांचा मुलगा
श्रीरामपूर करन ससाणे(कॉंग्रेस) माजी आमदार ससाणे यांचा मुलगा
राहाता स्वाधीन गाडेकर (भाजप) वडील नगराध्यक्ष राहिलेले
पाथर्डी अभय आव्हाड (भाजप )वडील बाबूजी आव्हाड माजी आमदार
गंगाखेड उर्मिला केंद्रे (अजित पवार) माजी मंत्री धनंजय मुंडे यांची बहीण
अंबेजोगाई नंदकिशोर मुंदडा( आघाडी) आमदार नमिता मुंदडा यांचे सासरे
हिंगोली रेखा बांगर (शिंदे सेना) आमदार बांगर यांची वहिनी
घराणेशाहीचे पराभूत उमेदवार-
रत्नागिरी शिवानी सावंत (ठाकरे सेना)माजी आमदार सुरेंद्र माने यांची सून
गडहिंग्लज स्वाती कोरे (जनता दल) माजी आमदार श्रीपतराव शिंदे यांची मुलगी
मुरगूड तसनीम जमादार (राष्ट्रवादी शरद पवार) माजी नगराध्यक्ष राजेखान जमादार यांची पत्नी
संगमनेर येथे सुवर्णा खताळ( शिंदेसेना ) आमदार अमोल खताळ यांची वहिनी
फलटण येथे अनिकेत निंबाळकर (शरद पवार राष्ट्रवादी) माजी खासदार रणजितसिंह निंबाळकर यांचे भाऊ
भुसावळ _ रजनी सावकारे (भाजप) मंत्री संजय सावकारे यांची पत्नी
पंढरपूर _. श्यामल शिरसाट (भाजप);माजी नगराध्यक्ष लक्ष्मण शिरसट यांच्या पत्नी
देवळी (वर्धा) शोभा तडस (भाजप)_माजी खासदार रामदास तडस यांची पत्नी
यवतमाळ _ प्रियंका मोघे (कॉंग्रेस) माजी मंत्री शिवाजीराव मोघे यांची सून
बार्शी _ निर्मला बारबोले (ठाकरे सेना)माजी नगराध्यक्ष विश्वास बारबोले यांची पत्नी
करमाळा _ सुनीता देवी (भाजप) २७वर्ष नगराध्यक्ष राहिलेल्या गिरधर दासदेवी यांची सून
दर्यापूर _ नलिनी भारसाकळे (भाजप) अकोटचे आमदार प्रकाश भारसाकळे यांची पत्नी
पारोळा_अंजली पवार (शिवसेना ठाकरे) माजी नगराध्यक्ष करण पवार यांची पत्नी
पेठ वडगाव प्रणिता सालपे (जनसुराज्य) माजी नगराध्यक्ष कुटुंबातील
आजरा अशोक सराटी(आघाडी) माजी नगराध्यक्ष कुटुंबातील
पाथरी जुनेदखान दुर्गानी (कॉंग्रेस) वडील बाबा दुर्गानी माजी आमदार
वाशिम नितेश मलिक (भाजप)माजी आमदार लखन यांचे पुत्र
वाशिम सीमा राजगुरू(भाजप ) माजी आमदार पुरुषोत्तम राजगुरू यांची पत्नी
मुर्तीजापुर भूपेंद्र पिंपळे(भाजप) आमदार हरीश पिंपळे यांचा भाऊ
अकोट रजिया खतीब ( आघाडी) माजी आमदार खतीब यांची पत्नी
बुलढाणा अर्पिता शिंदे(भाजप )माजी आमदार विजयराज शिंदे यांच्या पत्नी
अनुराधा आदिक( काँग्रेस ) वडील गोविंदराव आदिक माजी मंत्री व प्रदेशाध्यक्ष
पद्मजा देशमुख (स्थानिक आघाडी) माजी आमदार राजीव देशमुख यांच्या पत्नी
सुचेता वाघ (भाजप) आमदार दिलीप वाघ यांच्या पत्नी
अंजनगाव सुर्जी यश लवटे (ठाकरे सेना) आमदार गजानन लवटे यांचा मुलगा
भंडारा _डॉ आश्विनी भोंडेकर(शिंदेसेना)आमदार नरेंद्र भोंडेकर यांची पत्नी
तुमसर कल्याणी भुरे (शिंदे सेना) माजी आमदार डायगव्हाणे यांची मुलगी
लोहा गजानन सूर्यवंशी (भाजप ) एकाच कुटुंबात 6 उमेदवार
बदलापूर वामन म्हात्रे (शिंदे सेना ) एकाच कुटुंबातील 4 उमेदवार
निष्कर्ष
नगरपालिका निवडणुकीत सामान्य नागरिकांना संधी मिळण्याऐवजी राजकीय घराण्यांचे वर्चस्व अधिक ठळकपणे दिसून आले आहे. स्थानिक स्वराज्य संस्थांमधील लोकशाही मजबूत करायची असेल, तर घराणेशाहीच्या पलीकडे जाऊन नव्या नेतृत्वाला संधी देण्याची गरज असल्याचे या निकालांतून अधोरेखित होते.
.
