६ डिसेंबर १९९२ हा दिवस भारताच्या इतिहासातील अत्यंत वादग्रस्त आणि निर्णायक दिवस मानला जातो. या दिवशी अयोध्येत १६व्या शतकातील बाबरी मशीद पाडण्यात आली. ही घटना केवळ धार्मिक वादापुरती मर्यादित राहिली नाही, तर ती भारताच्या राजकीय, सामाजिक, आणि सांस्कृतिक जीवनावर मोठा प्रभाव टाकणारी ठरली.

घटनेची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी:

बाबरी मशीद १५२८ मध्ये मुघल सम्राट बाबरच्या आदेशाने मीर बकी यांनी बांधली होती, असा इतिहास सांगितला जातो. मात्र, हिंदू धर्मीयांचा असा विश्वास आहे की ही मशीद भगवान राम यांच्या जन्मभूमीवर बांधली गेली, जिथे प्राचीन काळात राम मंदिर अस्तित्वात होते.

• १८५०च्या दशकात या ठिकाणासाठी हिंदू आणि मुस्लीम समुदायांमध्ये तणाव निर्माण झाला. हिंदूंनी या जागेवर राम मंदिर बांधण्याची मागणी केली, तर मुस्लीम समाजाने मशीद असल्याचा दावा केला.

• १९४९ मध्ये बाबरी मशिदीत रामाची मूर्ती ठेवण्यात आल्याने वाद आणखी गडद झाला. या घटनेनंतर मशीद बंद करण्यात आली, आणि सरकारने त्या जागेवर तटबंदी उभी केली.

राम जन्मभूमी आंदोलन:

१९८०च्या दशकात या वादाला वेग मिळाला, विशेषतः विश्व हिंदू परिषदेने (VHP) आणि भारतीय जनता पक्षाने (BJP) राम जन्मभूमी आंदोलनाला जोरदार पाठिंबा दिल्यामुळे.

• १९८९: राम जन्मभूमीवर राम मंदिर बांधण्यासाठी आंदोलन तीव्र झाले.

• १९९०: भाजपने ‘राम रथयात्रा’ सुरू केली, ज्यामुळे हा वाद देशव्यापी चर्चेचा विषय झाला.

• १९९२: ६ डिसेंबर रोजी लाखो कारसेवक अयोध्येत जमले. बाबरी मशीद पाडण्यात आली, ज्यामुळे देशभरात जातीय दंगली उसळल्या.

६ डिसेंबर १९९२:  घटना:

• कारसेवकांची संख्या: लाखो कारसेवक अयोध्येत जमले होते, ज्यांनी बाबरी मशीद पाडण्याचा निर्धार केला होता.

• प्रशासनाचे अपयश: उत्तर प्रदेश सरकार आणि केंद्र सरकारचे एकत्रित प्रयत्न असूनही या घटनेला थांबवण्यात अपयश आले. उत्तर प्रदेशचे तत्कालीन मुख्यमंत्री व भाजप नेते कल्याणसिंह यांचा या आंदोलनाला छुपा पाठिंबाच असल्याचे आरोप विरोधकांकडून करण्यात आले होते.

• पाडाव: काही तासांतच बाबरी मशीद जमीनदोस्त झाली. या घटनेने देशभरात आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर खळबळ उडाली.

घटनेचे तात्कालिक परिणाम:

1. जातीय दंगली: बाबरी मशीद पाडल्यानंतर देशभरात जातीय दंगली उसळल्या, ज्यात हजारो लोक मृत्युमुखी पडले, आणि अनेक जखमी झाले. मुंबई, दिल्ली, अहमदाबाद, कानपूर यांसारख्या शहरांमध्ये दंगलींचा मोठा फटका बसला.

2. राजकीय ध्रुवीकरण: या घटनेने भारतीय राजकारणात मोठ्या प्रमाणावर ध्रुवीकरण केले. भाजप आणि शिवसेनेला हिंदुत्वाच्या मुद्द्यावर पाठिंबा मिळाला, तर काँग्रेस आणि अन्य पक्षांनी धर्मनिरपेक्षतेचा पुरस्कार केला.

3. आंतरराष्ट्रीय दबाव: बाबरी मशीद पाडण्याची घटना जागतिक स्तरावर भारताच्या धर्मनिरपेक्ष प्रतिमेला तडा देणारी ठरली.

दीर्घकालीन परिणाम:

1. न्यायालयीन लढाई: बाबरी मशीद पाडल्यानंतर अनेक खटले दाखल झाले. २०१० मध्ये अलाहाबाद उच्च न्यायालयाने जमीन तीन भागांमध्ये विभागण्याचा आदेश दिला.

2. सर्वोच्च न्यायालयाचा निर्णय: ९ नोव्हेंबर २०१९ रोजी सर्वोच्च न्यायालयाने राम जन्मभूमीच्या बाजूने अंतिम निर्णय दिला. न्यायालयाने राम मंदिर बांधण्यास परवानगी दिली आणि मुस्लिम पक्षाला अयोध्येत पर्यायी ५ एकर जमीन देण्याचा आदेश दिला.

3. राजकीय प्रभाव: भाजपचा हिंदुत्व आधारित अजेंडा यानंतर अधिक बळकट झाला. बाबरी मशीद प्रकरणामुळे देशातील निवडणुकीवरही परिणाम झाला.

समाजावर परिणाम:

1. धार्मिक तणाव: या घटनेने हिंदू-मुस्लीम समुदायांतील तणाव वाढवला.

2. सांस्कृतिक ध्रुवीकरण: देशातील सांस्कृतिक विविधतेवरही या घटनेचा परिणाम झाला.

बाबरी मशीद पाडण्याचा दिवस काहींसाठी धार्मिक श्रद्धेचा मुद्दा आहे, तर इतरांसाठी तो सांप्रदायिकतेच्या धगधगत्या इतिहासाचा प्रतीक आहे.

६ डिसेंबर हा दिवस भारतासाठी आत्मपरीक्षणाचा आहे. धार्मिक वादाचे राजकारण न करता सामाजिक सौहार्द आणि धर्मनिरपेक्षतेचे मूलभूत मूल्य जपणे ही काळाची गरज आहे.