पुणे : ६ जानेवारी हा दिवस मराठी पत्रकारितेच्या इतिहासात अत्यंत महत्त्वाचा आहे. हा दिवस पत्रकार क्षेत्रातील स्तंभपुरुष बाळशास्त्री जांभेकर यांच्या जयंतीनिमित्त मराठी पत्रकार दिन म्हणून साजरा केला जातो. बाळशास्त्री जांभेकर हे मराठी पत्रकारितेचे जनक मानले जातात. त्यांनी पत्रकारितेच्या माध्यमातून समाजाला नवी दिशा दिली, लोकशिक्षणाला चालना दिली आणि सामाजिक सुधारणांसाठी प्रभावी योगदान दिले.

बाळशास्त्री जांभेकर: मराठी पत्रकारितेचे जनक

बाळशास्त्री जांभेकर यांचा जन्म ६ जानेवारी १८१२ रोजी रायगड जिल्ह्यातील पोंभुर्ले या छोट्याशा गावात झाला. लहानपणापासूनच ते अभ्यासू, कष्टाळू आणि जिज्ञासू प्रवृत्तीचे होते. त्यांनी अत्यंत तरुण वयातच समाजात प्रबोधन घडविण्याचा ध्यास घेतला.

१८३२ साली बाळशास्त्रींनी “दर्पण” नावाचे पहिले मराठी वृत्तपत्र सुरू केले. “दर्पण” हे मराठी भाषेतील पहिले मुद्रित वृत्तपत्र असून, ते इंग्रजी व मराठी अशा दोन भाषांमध्ये प्रसिद्ध केले जात असे. त्या काळातील सामान्य लोकांपर्यंत समाजातील महत्त्वाची माहिती पोहोचविण्याचे मोठे साधन म्हणून “दर्पण” कार्यरत झाले.

“दर्पण”चे योगदान आणि उद्दिष्टे

“दर्पण” हे केवळ एक वृत्तपत्र नव्हते; ते सामाजिक परिवर्तनाचे हत्यार होते. त्यामध्ये विविध विषयांवर प्रबोधनात्मक लेखन केले जात असे.

• शिक्षणाचे महत्त्व: त्या काळातील शिक्षणाची स्थिती अत्यंत मागासलेली होती. बाळशास्त्रींनी लोकांना शिक्षणाचे महत्त्व पटवून दिले.

• महिला सक्षमीकरण: त्यांनी स्त्रियांना शिक्षण देण्याची गरज समाजासमोर मांडली.

• जातिभेद निर्मूलन: अस्पृश्यतेसारख्या समस्यांविरोधात ते ठामपणे उभे राहिले.

• लोकशिक्षण: “दर्पण”च्या माध्यमातून सामान्य जनतेला माहिती देणे, त्यांना जागरूक करणे, वाचनाची आवड निर्माण करणे हे त्यांचे उद्दिष्ट होते.

मराठी पत्रकार दिनाचे महत्त्व

६ जानेवारी हा दिवस बाळशास्त्री जांभेकर यांच्या स्मृतींना अभिवादन करण्याचा आणि त्यांच्या कार्याचा सन्मान करण्याचा आहे. मराठी पत्रकार दिन साजरा करताना आपण पत्रकारितेच्या मूलभूत तत्त्वांचा आणि समाजातील पत्रकारांच्या भूमिकेचा गौरव करतो. पत्रकार हे लोकशाहीचे चौथे स्तंभ मानले जातात. ते समाजातील अन्याय, भ्रष्टाचार आणि विविध समस्यांकडे लोकांचे व प्रशासनाचे लक्ष वेधतात.

बाळशास्त्रींनी रुजवलेली पत्रकारितेतील मूल्ये, जसे की सत्यता, पारदर्शकता आणि निस्वार्थ सेवा, आजच्या काळातही तितकीच महत्त्वाची आहेत. त्यांच्या काळात मराठी वृत्तपत्र फक्त माहिती देण्याचे काम करत नव्हते, तर ते समाजाला एकत्र आणण्याचे आणि प्रबोधनाचे प्रभावी साधन होते.

आजच्या पत्रकारितेत बाळशास्त्री जांभेकर यांची शिकवण

आजचा काळ डिजिटल पत्रकारितेचा आहे. बातम्या क्षणार्धात पोहोचतात, परंतु अशा वेळी पत्रकारितेत सत्यता आणि प्रामाणिकपणा राखणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. बाळशास्त्री जांभेकर यांनी समाजहितासाठी जी तत्त्वनिष्ठ पत्रकारिता घडवली, ती आजही प्रत्येक पत्रकाराला आणि माध्यम संस्थांना प्रेरणा देते.

• सत्यावर ठाम राहणे: पत्रकारांनी कोणत्याही परिस्थितीत सत्य मांडले पाहिजे.

• समाजभान: केवळ बातम्या पोहोचवणे नाही, तर समाजातील समस्यांवर प्रकाश टाकणे ही पत्रकाराची जबाबदारी आहे.

• प्रबोधन: माध्यमे लोकांच्या विचारांमध्ये सकारात्मक बदल घडवू शकतात, हे बाळशास्त्रींनी दाखवून दिले.

बाळशास्त्री जांभेकर यांचा वारसा

बाळशास्त्री जांभेकर हे केवळ पत्रकारच नव्हते, तर ते एक समाजसुधारक, इतिहासकार आणि शिक्षणतज्ज्ञ देखील होते. त्यांनी आपले आयुष्य लोकशिक्षणासाठी समर्पित केले. त्यांनी दाखवून दिले की पत्रकारितेच्या माध्यमातून समाजाचा विकास साधता येतो. त्यांच्या योगदानामुळेच मराठी भाषेला आणि पत्रकारितेला जागतिक स्तरावर ओळख मिळाली.

मराठी पत्रकार दिन हा फक्त बाळशास्त्री जांभेकर यांचे स्मरण करण्याचा दिवस नाही, तर त्यांच्या विचारांचा अवलंब करून पत्रकारितेच्या माध्यमातून समाजासाठी कार्य करण्याची प्रेरणा देणारा दिवस आहे. त्यांच्या कार्याची शिकवण घेऊन, सत्यतेला प्राधान्य देणारी आणि समाजहितासाठी काम करणारी पत्रकारिता हीच त्यांना खरी आदरांजली ठरेल.

जय महाराष्ट्र!