मुंबई : मराठी भाषा ही महाराष्ट्राची अस्मिता आणि सांस्कृतिक ओळख आहे. तिच्या समृद्ध वारशाचा सन्मान करण्यासाठी आणि तिच्या संवर्धनासाठी दरवर्षी २७ फेब्रुवारी रोजी मराठी भाषा गौरव दिन साजरा केला जातो. हा दिवस विशेषतः मराठी साहित्याचे दैवत वि. वा. शिरवाडकर उर्फ कुसुमाग्रज यांच्या जयंतीनिमित्त साजरा केला जातो.

मराठी भाषेचा ऐतिहासिक प्रवास

मराठी भाषा ही इंडो-आर्यन भाषासमूहातील एक प्रमुख भाषा आहे. तिच्या उगमाचा इतिहास साधारणतः इसवीसनाच्या पहिल्या सहस्रकात आढळतो. संस्कृतपासून जन्मलेल्या प्राकृत आणि अपभ्रंश भाषांमधून मराठी भाषा विकसित झाली.

• पुरातन मराठी (९००–१३५० ईसवी):

या काळातील सर्वात प्राचीन लिखित मराठी मजकूर ९८३ ई.मध्ये आढळतो. तो श्रीक्षेत्र नाशिक येथे आढळलेला एक शिलालेख आहे. तसेच, ११ व्या शतकातील हेमाडपंती लिपीतील लेखन आणि संत ज्ञानेश्वरांचे ‘ज्ञानेश्वरी’ (१२९० ई.) हे मराठीतील पहिले विस्तृत साहित्यकृती मानले जाते.

• मध्ययुगीन मराठी (१३५०–१८०० ईसवी):

या काळात संत साहित्याचा प्रभाव मोठ्या प्रमाणात वाढला. संत ज्ञानेश्वर, नामदेव, तुकाराम, एकनाथ, रामदास आदींनी आपल्या अभंग, ओवी आणि भारुडांच्या माध्यमातून मराठी भाषेला लोकभाषा बनवले. याच काळात छत्रपती शिवाजी महाराजांनी राजकारण आणि प्रशासनात मराठीचा अधिकृत वापर सुरू केला. यापूर्वी फक्त फारसीचा वापर केला जात होता. शिवाजी महाराजांनी मराठीतील पहिल्या राज्यकारभाराच्या आज्ञापत्रांचा वापर केला आणि त्यामुळे मराठी ही प्रशासनाची भाषा बनली.

• आधुनिक मराठी (१८०० नंतर):

इंग्रजांच्या राजवटीत मराठी भाषेवर इंग्रजीचा प्रभाव पडला, मात्र या काळातही मराठी साहित्य, नाटक, काव्य आणि पत्रकारितेचा झपाट्याने विकास झाला. लोकहितवादी, ज्योतिबा फुले, बालशास्त्री जांभेकर यांनी मराठी वृत्तपत्रांना चालना दिली. त्यानंतर कुसुमाग्रज, पु. ल. देशपांडे, वि. स. खांडेकर, शिवाजी सावंत यांसारख्या लेखकांनी मराठी भाषेला एका नव्या उंचीवर नेले.

कुसुमाग्रज: मराठी भाषेचे महान शिलेदार

वि. वा. शिरवाडकर, म्हणजेच कुसुमाग्रज, यांनी मराठी साहित्यात काव्य, कथा, नाटक आणि ललित लेखनाच्या माध्यमातून अभूतपूर्व योगदान दिले. त्यांचे ‘नटसम्राट’ हे नाटक आजही मराठी रंगभूमीवर गाजते. १९७४ मध्ये ज्ञानपीठ पुरस्कार मिळवणारे ते पहिले मराठी साहित्यिक ठरले. त्यांच्या योगदानाचा सन्मान म्हणूनच महाराष्ट्र शासनाने १९९० पासून त्यांच्या जयंतीला मराठी भाषा गौरव दिन साजरा करण्याचा निर्णय घेतला.

मराठी भाषा गौरव दिनाचे महत्त्व आणि साजरा करण्याचे प्रयोजन

२७ फेब्रुवारीला महाराष्ट्रभर शाळा, महाविद्यालये, साहित्यसंस्था आणि सांस्कृतिक मंडळे विविध कार्यक्रमांचे आयोजन करतात.

• कवी संमेलने आणि वाचनसंस्कृती जागृती अभियान

• मराठी निबंध आणि भाषण स्पर्धा

• मराठी पुस्तके वाचण्यास प्रोत्साहन देणारे उपक्रम

• साहित्य संमेलने आणि परिसंवाद

मराठीचा अभिमान जपण्याची गरज

ग्लोबलायझेशनच्या प्रभावामुळे इंग्रजी भाषेचे महत्त्व वाढत असले तरी मराठी भाषेच्या संवर्धनासाठी सर्वांनी प्रयत्न करणे गरजेचे आहे. मराठीतून संवाद साधणे, वाचनाची सवय लावणे आणि नव्या पिढीला मराठीशी जोडणे हे सर्वांचे कर्तव्य आहे.

मराठी जपूया, वाढवूया!

मराठी भाषा ही केवळ संवादाचे साधन नसून आपल्या संस्कृतीचा अविभाज्य भाग आहे. कुसुमाग्रजांनी ज्या भाषेचा अभिमान मिरवला, त्या भाषेच्या अभिवृद्धीसाठी आपण सर्वांनी प्रयत्न करणे हीच त्यांना खरी आदरांजली ठरेल.

चला, आजच्या दिवशी आपण मराठीतून बोलण्याचा, लिहिण्याचा आणि वाचण्याचा संकल्प करूया!